Konstytucja RP dopuszcza wywłaszczenie nieruchomości jedynie za odpowiednim odszkodowaniem, w sytuacji, w której nie jest możliwe jej nabycie na drodze tradycyjnej umowy. Trzeba jednak pamiętać, że decyzja administracyjna o wywłaszczeniu musi być uzasadniona istotnym interesem społecznym.

Ustawa „O gospodarce gruntami i wywłaszczeniu nieruchomości” z 29 kwietnia 1985 roku mówi, że wywłaszczenie to odjęcie lub ograniczenie w drodze decyzji, prawa własności lub innego prawa rzeczowego, dokonane wyłącznie na rzecz Skarbu Państwa lub Gminy. Dana nieruchomość może być wywłaszczona na rzecz Skarbu Państwa lub Gminy.

Wywłaszczenie nieruchomości może nastąpić, jeżeli jest ona niezbędna na cele:

1. Budowy i utrzymania dróg, urządzeń komunikacji publicznej, obiektów budowlanych i urządzeń koniecznych do zapewnienia łączności publicznej, ochrony środowiska, pomieszczeń dla urzędów publicznych i komunalnych, ujęć wody, regulacji cieków i wznoszenia wałów przeciwpowodziowych.
2. Budowy i utrzymania szkół podstawowych, szpitali, domów opieki społecznej, urządzeń sanitarnych i cmentarzy.
3. Budowy i utrzymania obiektów budowlanych i urządzeń niezbędnych do obronności państwa oraz zapewnienia bezpieczeństwa publicznego, w tym budowy i utrzymania zakładów karnych oraz zakładów dla nieletnich.

Przykładowo, w 2011 roku szereg nieruchomości w Gdańsku zostało wywłaszczonych w związku z realizowanymi inwestycjami – większość spraw dotyczyła gruntów pod budowę autostrady. Widzimy więc, że rola instytucji wywłaszczenia umożliwia państwu, jako organizacji politycznej całego społeczeństwa, realizację konkretnych celów wbrew woli jednostki, ale w interesie społecznym.

Oczywiście przedstawione informacje nie wyczerpują tematu, a jedynie w ogólny sposób opisują pojęcie. W kolejnych tekstach spróbuję przedstawić bardziej szczegółowo obowiązujące przepisy dotyczące uwłaszczenia.